Europa en Pensioen

EU-Lidstaten gaan zelf over hun pensioenstelsel. Maar de Europese Commissie vindt het wel belangrijk dat iedere EU-burger een toereikend pensioen krijgt om armoede onder ouderen te voorkomen. En het wil pensioensparen stimuleren, mede om investeringen in de Europese economie aan te jagen. De meerderheid van de Europeanen bouwt geen pensioen op via hun werk. In Nederland is 85% van de werkenden aangesloten bij een pensioenfonds.

Pensioenfondsen vallen onder de Richtlijn voor IORPs: Institutions for Occupational Retirement Provisions. De IORP2-Richtlijn legt minimumvereisten voor pensioenfondsen neer, waarbinnen EU-lidstaten zelf het arbeidsrechtelijke, sociale en prudentiële kader kunnen bepalen. IORP2 is geïmplementeerd in de Pensioenwet. 

De IORP2-Richtlijn wordt binnenkort herzien. EIOPA heeft in september 2023 haar advies gepubliceerd voor de herziening. De Europese Commissie zal in Q4 2025 een herzieningsvoorstel publiceren.

Met de overgang naar het nieuwe pensioenstelsel, ligt er al veel werk op het bordje van Nederlandse pensioenfondsen. Het heeft daarom de voorkeur van de Pensioenfederatie dat de IORP2-richtlijn in beperkte mate aangepast wordt. De sociale rol van pensioenfondsen moet daarbij geborgd blijven. Ook is er meer flexibiliteit nodig in pensioencommunicatie. De Nederlandse pensioensector presenteert deelnemers graag begrijpelijke informatie in behapbare hoeveelheden. De huidige IORP2-Richtlijn zit daarbij in de weg.

De Europese Commissie doet regelmatig aanbevelingen over pensioenstelsels aan Eurolanden in de context van de Europese begrotingsregels, het zogenoemde Europese semester. Daarnaast hebben de Europese lidstaten in november 2017 20 principes voor een Europese sociale pijler (European Pillar of Social Rights) aangenomen. De lidstaten en Europese instellingen delen de politieke verantwoordelijkheid voor de implementatie van de 20 principes, maar ze leiden niet tot Europese wetgeving op het gebied van pensioenen. Een scorebord monitort de implementatie van de principes. Ook publiceert de EU om de paar jaar een Ageing Report en Pension Adequacy Report met analyses en vergelijkingen tussen lidstaten.

De Pensioenfederatie zet erop in om bedrijfspensioenen op Europees niveau te bevorderen, waarbij de lidstaten de ruimte behouden om zelf hun pensioenstelsel in te richten. De Pensioenfederatie pleit voor toereikendheid, houdbaarheid, kostenefficiëntie en betrouwbaarheid van pensioenen; een evenwichtig multi-pijler pensioensysteem; en deelname aan pensioenregelingen bevorderen via auto-enrolment. Concreet zou de Pensioenfederatie graag zien dat lidstaten doelen stellen voor de ambitie van hun eigen pensioenstelsel op het gebied van toereikendheid, als onderdeel van het Europese semester. 

De European Pillar of Social Rights is in 2021 vertaald in een actieplan. Dit adresseert de genderpensioenkloof, spreekt zich uit voor een toereikend pensioen en genoeg middelen voor iedereen om, ook na pensionering, waardig te leven. De Europese Commissie komt in Q4 2025 met een nieuw actieplan. Commissievoorzitter Ursula von der Leyen heeft uitgesproken dat onder meer de genderpensioenkloof een aandachtsgebied is.

Voor mensen die in verschillende Europese lidstaten werken of hebben gewerkt en pensioen hebben opgebouwd, is het van belang om overzicht te houden op hun opgebouwde pensioen. Via pensioentrackers zoals mijnpensioenoverzicht.nl kun je je pensioenopbouw volgen en waar nodig actie nemen. Ze bestaan in een aantal lidstaten.

Het European Tracking Service on Pensions (ETS) is een samenwerking van onder andere Nederlandse pensioenuitvoerders APG en PGGM; en Stichting Pensioenregister. Het werkt aan een Europees pensioenoverzicht waar informatie uit steeds meer landen beschikbaar wordt: FindYourPension.eu. De Europese Commissie co-financiert dit initiatief. 

De Pensioenfederatie onderschrijft het belang van de ontwikkeling van pensioentrackers in andere lidstaten. Zo kunnen Nederlandse pensioendeelnemers ook overzicht houden over elders opgebouwde pensioenrechten.

Sinds juni 2019 is er een verordening die pan-Europese derde pijlerpensioenproducten mogelijk zal maken. Deze Pan-Europese Persoonlijke pensioenproducten (PEPPs) zijn aanvullend, individueel en vrijwillig van aard. 

Het doel van PEPP is om het gemakkelijker te maken om in verschillende landen derde pijlerpensioen op te bouwen. In landen waar een eerste pijler- (AOW) en/of tweede pijlerpensioen (bedrijfspensioenvoorziening) niet voldoet, zou de PEPP een bijdrage kunnen leveren aan een toereikend pensioen. 

In Nederland geldt een wettelijke taakafbakening tussen pensioenfondsen en verzekeraars. Hun domein en producten zijn begrensd. Op basis hiervan is het Nederlandse pensioenfondsen niet toegestaan derde pijlerproducten zoals PEPPs aan te bieden.

De PEPP-verordening is nog geen groot succes. Er zijn slechts twee aanbieders actief op de Europese markt. De Europese Commissie presenteert in Q4 2025 een voorstel voor herziening van de PEPP-verordening. EIOPA heeft in dit kader een staff paper gepubliceerd. 

De PEPP kan zorgen aan bredere toegang tot kapitaalgedekt pensioen in landen waar nog niet veel voor pensioen wordt gespaard. De Pensioenfederatie zou het onwenselijk vinden als de manier waarop het Nederlandse tweede pijlerpensioen is georganiseerd onder druk zou komen te staan door de PEPP.

De Europese 'Portability’-richtlijn zorgt ervoor dat mensen bij vertrek naar een andere Europese lidstaat hun bedrijfspensioenen behouden. De richtlijn voorziet in een minimumstandaard in alle lidstaten ten aanzien van het opbouwen en verwerven van pensioenrechten. Het gaat echter niet over het daadwerkelijk meenemen van bedrijfspensioenen naar een andere lidstaat. Meenemen van pensioenkapitaal is erg ingewikkeld vanwege verschillende technische, actuariële (zoals levensverwachting en pensioendatum) en fiscale aspecten tussen lidstaten.

In de Pensioenwet is een aantal bepalingen opgenomen op het gebied van internationale individuele waardeoverdracht. De pensioenuitvoerder heeft hierbij een eigen verantwoordelijkheid. Om pensioenuitvoerders hierbij te helpen, heeft de Pensioenfederatie modelvragenlijsten ontwikkeld.

Wetgeving op duurzaam en verantwoord beleggen is veelal Europees. De EU heeft een Sustainable Finance kader opgebouwd met wetgeving voor bepaling welke bedrijfsactiviteiten duurzaam zijn, duurzaamheidsrapportage en verantwoordelijkheden van verschillende stakeholders voor duurzaamheidsrisico’s. 

Pensioenfondsen dragen zorg voor duurzaam en verantwoord beleggen. Zie voor meer info over onze Europese beleidsinzet ‘Europees beleid’ op de pagina Duurzaam en verantwoord beleggen.

Pensioenfondsen beleggen om voor hun deelnemers een goed pensioen te realiseren. Een goede regulering van de financiële markten in binnen- en buitenland is van belang voor alle partijen die er actief zijn. Binnen de EU is de wetgeving voor financiële markten in hoge mate geharmoniseerd.

De volgende dossiers zijn binnen Europa het relevantst:

Derivaten spelen een belangrijke rol bij de beleggingen van pensioenfondsen. Pensioenfondsen gebruiken derivaten om beleggingsrisico’s te verlagen. Het belangrijkste is het risico op wijzigingen in de rente op de beleggingen. Voor de bescherming van de Nederlandse pensioenen zijn derivaten belangrijk en effectief.

Op Europees niveau reguleert de EMIR-Verordening hoe derivaten verhandeld mogen worden. Zo moeten meer en meer derivatentransacties via een centrale tegenpartij ('central clearing') lopen om de markt overzichtelijk te maken. Pensioenfondsen zijn vanaf juni 2023 verplicht om OTC-derivaattransacties centraal af te wikkelen via een centrale tegenpartij (CCP). Daarbij moet cash in plaats van staatsobligaties worden gestort als onderpand, wat leidt tot hogere kosten en grotere liquiditeitsrisico’s voor pensioenfondsen. 

De Pensioenfederatie wil dat er een oplossing komt voor de liquiditeitsrisico’s van cash onderpand. De Europese Commissie heeft hiervoor een werkgroep in het leven geroepen, waar ook Nederlandse pensioenuitvoerders aan deelnemen. Via PensionsEurope hebben we in 2022 een consultatiereactie gegeven over central clearing. 

Ook de kapitaaleisen van banken vormen onderdeel van deze problematiek, aangezien hoge eisen voor het voor banken 'te duur' kan maken om bepaalde typen derivaten aan te bieden. De Europese regels hiervoor ('CRD' en 'CRR') zijn in 2019 nog herzien, maar er liggen nog meer aanpassingen in het verschiet.

In 2024 zijn nieuwe clearingregels binnen de EMIR-verordening aangebracht. De nieuwe regels vereisen van partijen die grote volumes derivaten verhandelen dat zij een actieve rekening aanhouden bij een centrale tegenpartij (CCP) binnen de EU. Hiermee kunnen zij aantonen dat zij in crisissituaties derivaten effectief binnen de EU kunnen clearen. Dat geldt voor partijen met een hoofdsom van rentederivaten die boven de €6 miljard uitkomt. Zij moeten een minimum aantal derivatentransacties clearen via de actieve rekening binnen de EU.

De Pensioenfederatie vindt dat pensioendeelnemers beschermd moeten worden tegen de zeer hoge kosten van centrale clearing van derivatentransacties, in het bijzonder de verplichting om cash als onderpand te storten. Een technische oplossing is nodig om fondsen zonder de kosten van cash onderpand op centrale tegenpartijen aan te sluiten.

De Pensioenfederatie heeft begrip voor de vereiste dat pensioenfondsen en andere marktpartijen in staat moeten zijn bij een EU centrale tegenpartij te kunnen clearen. Daarom ondersteunen wij het principe van het hebben van een account bij een EU centrale tegenpartij. We zijn echter teleurgesteld dat een minimum percentage van de transacties verplicht bij de EU centrale tegenpartij gecleard moet worden. Dit leidt tot een gedwongen winkelnering, waarbij pensioenfondsen niet meer kunnen kiezen voor de beste marktvoorwaarden. De berekening om te bepalen hoeveel transacties binnen de EU gecleard moeten worden is bovendien complex en operationeel uitdagend.

De Spaar- en Investeringsunie is een strategische agenda van de Europese Commissie. Dit bouwt voort op de eerdere Kapitaalmarktunie-agenda. De strategie moet spaargeld naar productieve investeringen laten stromen. De Europese Commissie wil EU-burgers meer laten participeren aan kapitaalmarkten – met ruimere beleggingsopties en betere financiële geletterdheid. Dit is goed voor hun welvaart en stimuleert de EU-economie. 

We zijn verheugd dat er in de nieuwe strategie een prominent rol is voor pensioensparen. De Europese Commissie wil bredere toegang tot de tweede en derde pensioenpijler bevorderen. Het erkent dat EU-Lidstaten hierin een belangrijke rol in spelen. 

De Spaar- en Investeringsagenda heeft ook een impact op de beleggingen van pensioenfondsen. 

De Europese Commissie wil aandeleninvesteringen promoten. Voor pensioenfondsen zal de Commissie verduidelijken hoe aandeleninvesteringen in lijn kunnen zijn met het prudent person principe. De Commissie zal ook andere instrumenten inzetten om onnodige barrières voor aandeleninvesteringen weg te nemen. Voor de Pensioenfederatie is het belangrijk dat pensioenfondsen de ruimte houden om te handelen in het belang van hun deelnemers. Dat betekent: een goed pensioen realiseren door een zorgvuldige afweging van rendement, risico’s, rendement, kosten en maatschappelijke impact.

In het bijzonder wil de Europese Commissie toegang tot kapitaal voor startups en scale-ups verbeteren. Flexibelere wetgeving voor VC- en groeikapitaalfondsen, het stroomlijnen van insolventie- en faillissementsprocedures, het wegnemen van beleggingsrisico’s en het ontwikkelen van secundaire markten voor privaat kapitaal kunnen allen bijdragen aan de beleggingsmogelijkheden voor pensioenfondsen. 

De Europese Commissie zal zich inzetten om publiek-private investeringen te realiseren in Europese maatschappelijke opgaven zoals de concurrentiekracht van het Europese bedrijfsleven, verduurzaming, digitalisering en defensie. Door investeringsrisico’s weg te nemen kan het voor pensioenfondsen interessanter worden om dergelijke investeringen te doen. 

De Europese Commissie wil bredere mogelijkheden bieden aan banken om via securitisatie hun leningen door te verkopen, waardoor zij weer extra leningen kunnen uitgeven. Dat biedt pensioenfondsen beleggingsmogelijkheden. 

Kapitaalmarkten zijn nog vaak nationala georganiseerd. De Europese Commissie wil bronnen van fragmentatie van kapitaalmarkten wegnemen om marktgedreven consolidatie mogelijk te maken. Meer EU handel- en post-handel-infrastructuren zouden investeringen in Europa voor pensioenfondsen goedkoper en efficiënter maken. Hetzelfde geldt voor meer geharmoniseerd Europees toezicht op grote handel- en post-handel-infrastructuur en grote grensoverschrijdende vermogensbeheerders.

De Digital Operational Resilience Act (DORA) is sinds januari 2025 van toepassing. De verordening stelt minimumvereisten voor digitale weerbaarheid voor financiële instellingen, waaronder regels om de digitale risico’s bij uitbestedingspartijen beter te beheersen. De Pensioenfederatie helpt haar leden bij implementatie van de vereisten. 

In juni 2023 heeft de Europese Commissie een voorstel gepubliceerd voor een Financial Data Access (FiDA) Verordening. Binnen de gedachte van ‘open finance’ verplicht deze verordening financiële instellingen om klantgegevens beschikbaar te stellen aan derde partijen, als de klant dat wil. Datadeling zou kunnen bijdragen aan betere financiële producten. Banken delen nu al verplicht betalingsdata volgens de Payment Service Directive (PSD3/PSR).

Het delen van pensioendata kan deelnemers helpen om een volledig overzicht te krijgen van hun persoonlijk vermogen. Als pensioenfondsen meer financiële data ontvangen, kunnen ze betere keuzebegeleiding geven, bijvoorbeeld rondom het ‘bedrag ineens’. De Pensioenfederatie steunt daarom het principe van open finance, als aan de nodige waarborgen wordt voldaan. Zie ons position paper hier. In januari 2023 bracht de Pensioenfederatie een uitgebreid position paper uit. De Pensioenfederatie steunt het initiatief voor een open finance framework, op voorwaarde dat aan waarborgen wordt voldaan. Het ziet een mogelijke rol voor tweede pijlerpensioendata in FiDA.

De Europese Commissie, Raad en Europees Parlement onderhandelen over de definitieve wetstekst. Dat wordt naar verwachting midden-2026 afgerond.

Belastingen zijn niet alleen een nationale, maar ook een Europese aangelegenheid. Zo hebben pensioenfondsen te maken met:

De Europese btw-regelgeving is leidend voor de Nederlandse regels voor omzetbelasting. De Europese Commissie ziet toe op een correcte implementatie van de btw-richtlijn in nationale regelgeving. Tussen de lidstaten is er een interpretatieverschil over deze richtlijn. De meeste lidstaten verlenen hun pensioenfondsen een btw-vrijstelling. De Nederlandse overheid benut die ruimte niet. Daardoor zijn de diensten aan veel Nederlandse pensioenfondsen (zoals administratie en vermogensbeheer) belast met btw. De uitvoering van nieuwe pensioenregelingen volgens de Wet Toekomst Pensioenen zijn wel vrijgesteld van btw. 

De Europese Commissie is momenteel bezig met een evaluatie van de btw-vrijstelling voor financiële diensten. 

De pensioensector streeft naar zo laag mogelijke uitvoeringskosten. Daarin past het streven van de Pensioenfederatie om (onnodige) btw-lasten voor pensioenfondsen te voorkomen. De Pensioenfederatie wil de btw-vrijstelling voor pensioenfondsen Europees verhelderen en behouden.

Nederlandse pensioenfondsen hebben, doordat zij beleggen in het buitenland, te maken met buitenlandse bronbelastingen op inkomsten zoals dividend, rente en huur, maar ook op de opbrengsten van de verkoop van activa of beleggingen. Als een pensioenfonds buitenlandse inkomsten ontvangt en daardoor wordt geconfronteerd met een (buitenlandse) bronbelasting, bestaat er meestal de mogelijkheid om de ingehouden belasting te verminderen of terug te vragen. Dat gebeurt dan op basis van een verdrag met het betreffende land.

’Een dergelijke aanvraagprocedure levert over het algemeen veel administratieve rompslomp op. Landen hebben zeer verschillende nationale systemen. Procedures zijn erg complex, tijdrovend en dus kostenverhogend.

In 2024 is een akkoord bereikt op een Richtlijn voor snellere en veiligere teruggave van bronbelasting (FASTER-Richtlijn). FASTER introduceert een gemeenschappelijke en digitale verklaring van fiscale woonplaats voor de hele EU. EU-Lidstaten met een grote kapitaalmarkt (ten minste 1,5% van de totale EU marktkapitalisatie) moeten bronbelasting binnen 60 kalenderdagen teruggeven. De Pensioenfederatie ondersteunt dit van harte. Snellere en efficiëntere belastingteruggave zorgt dat pensioenfondsen voor een beter pensioenresultaat voor de deelnemer.

FASTER kent mogelijkheden voor Lidstaten om extra tijd te nemen voor belastingteruggave. Dit geeft de mogelijkheid extra controles uit te voeren om misbruik van bronbelastingkorting tegen te gaan. De Pensioenfederatie moedigt EU Lidstaten aan om terughoudend om te gaan met deze mogelijkheden waar er geen aannemelijk risico is op misbruik.

EU Lidstaten moeten FASTER uiterlijk in 2030 implementeren. Lagere regelgeving, met name standaarden voor informatie-uitwisseling, wordt nog ontwikkeld.